حضرت امام رضا عليه السلام
نالو : علي بن موسى رضا عليه السلام
ڪنيت : ابوالحسن ثاني
القاب : رضا ،صادق ،صابر ، فاضل ، رضي ، وفي ،ولي ،ضامن، غريب ،نور الهدى ، غياث المستغيثين ، قرة عين المومنين ، غيظ الملحدينسندن سڀ کان مشهور لقب رضا آهي امام عليه السلام جي ان لقب جي باري ۾ مختلف قول آهن.
ابن بابويه بزنطي کان روايت ڪري ٿو ته مون امام محمد تقي عليه السلام جي خدمت ۾ عرض ڪيو ته توهان جي مخالفن مان هڪ گروه جو هي گمان آهي ته توهان جي والد بزرگوارکي مامون رضا جو لقب ڏنو آهي جڏهن ته کين پنهنجي ولي عهدي جي لاءِ به منتخب ڪيو هئائين پاڻ فرمايائون : خدا جو قسم اهي ماڻهو ڪوڙڳالهائين ٿا بلڪ هن جي رضا لقب هجڻ جو سبب اهو آهي ته آسمان تي خدا جي نزديڪ پسنديده آهي ۽ زمين تي رسول خدا ۽ ائمه هدى هن کان راضي آهن ۽ انهن مولا کي امامت جي لاءِ منتخب ۽ پسند ڪيو
مون عرض ڪيو : اوهان جا سڀ ابا ۽ ڏاڏا خدا وٽ محبوب ۽ پسنديده هئا پاڻ فرمايائون ته : ها پوءِ مون عرض ڪيو ته پوءِ ڪهڙي سبب جي ڪري فقط توهان جي والد محترم کي هن لقب سان نوازيو ويو ته پاڻ فرمايائون : ان سبب جي ڪري جو سندن دشمن ۽ مخالف به اهڙي طرح سان کين پسند ڪندا هئا جهڙي طرح هن جا دوست ۽ چاهڻ وارا هن کان راضي هئا ۽ دوست ۽ دشمن کانئن راضي هجڻ تي متفق آهن انهي جي ڪري امام عليه السلام انهي لقب سان مخصوص قرار ڏنا ويا
ولادت باسعادت
ماه ذيقعده 148ھ جي يارهين تاريخ هئي جڏهن مدينه منوره ۾ پيغمبر اسلام صلى الله عليه وآله وسلم جي هن اٺين وارث جي ولادت با سعادت ٿي
والد گرامي : سندن والد گرامي حضرت امام موسى ڪاظم عليه السلام جن آهن
والده گرامي : تڪتم ، نجمه ۽ ام البنين جي نالي سان ياد ڪيون وڃن ٿيون
سندن امامت تي دليلون :
1 . محمد ابن اسحاق بن عمار لکي ٿو مون امام موسى ڪاظم عليه السلام جي خدمت ۾ عرض ڪيوته: ڇا توهان پنهنجي جانشين جي باري ۾منهنجي رهنمائي فرمائيندو ته جيئن ( آينده ) آءُ پنهنجي دين جي سلسلي ۾ ان ڏانهن رجوع ڪيان پاڻ فرمايائون : ته منهنجو هي پٽ علي رضا آهي ، هڪ دفعو منهنجي والد گرامي مونکي پاڻ سان گڏ رسول اڪرم جي قبر اطهر تي وٺي ويا ۽ فرمايائون ته اي فرزند : خداوند عالم فرمائي ٿو : انّي جاعلک للناس اماما ( بيشڪ آئون توکي ماڻهن جو امام قرارڏيڻ وارو آهيان ) ۽ خدا جيڪوواعدو ڪندو آهي ته انهي کي پورو ڪندو آهي
2 . علي بن يقطين بيان ڪري ٿو ته آءُ عبد صالح ( امام موسى ڪاظم عليه السلام ) جي خدمت ۾ حاضر ٿيس ته پاڻ فرمايائون : اي علي بن يقطين هي علي منهنجي اولاد جو سيد ۽ سردار آهي مان پنهنجي ڪنيت هن کي عطا ڪئ آهي .
امام عليه السلام جون ڪجھ فضيلتون:
عالم آل محمد : شيخ طبرسي ابو صلت کان روايت ڪئي آهي ته هو چوي ٿو ته مون علي بن موسى رضا کان وڌيڪ عالم ناهي ڏٺو ۽ جنهن عالم به کين ڏٺو آهي ته انهي مون وانگر ان ڳالھ جي گواهي ڏني آهي ، ۽ ان جي حقيقت ان وقت ظاهر ٿي جڏهن مامون چند مجلسن ۾ مختلف مذهبن جي علماء فقيهن ۽ متڪلمين کي جمع ڪيو تاڪه اهي امام سان مناظرو ۽ بحث ڪن ۽ جڏهن امام انهن سڀني تي سوڀ حاصل ڪئي سڀني امام جي فضيلت ۽ پنهنجي ڪوتاهي جو اقرار ڪيو مون امام عليه السلام کان ٻڌو ته پاڻ فرمائيندا هيا ته آءُ نبي ڪريم جي روزي ۾ ويهي رهندو هيس ۽ مديني ۾ جڏهن علماء ڪنهن مسئلي جي حل کان عاجز ٿيندا هيا ته منهنجي طرف رجوع ڪندا هيا ۽ آءُ انهن کي جواب ڏيندو هيس امام علي رضا عليه السلام جي زندگي گذارڻ جي باري ۾ شيخ صدوق ابراهيم بن عباس کان نقل ڪري ٿو ته امام کي ڪڏهن ڪنهن سان تيز ڳالهائيندي نه ڏٺو ويو ۽ پاڻ ڪڏهن ڪنهن جي ڳالھ کي نه ڪٽيائون
معاشري جي متعلق مولا جون نمايان صفتون هن ريت آهن:
· هرشخص جي حاجت کي پورو ڪرڻ سندن فرض هو
· ڪنهن جي طرف پير ڪري نه ويهندا هيا
· ڪنهن جي سامهون ٽيڪ لڳائي نه ويهندا هيا
· غلامن سان ڪڏهن به سختي سان نه ڳالهائندا هيا
· بلند آوازسان کلندا نه هيا
· دستر خوان تي تمام نوڪرن ۽ غلامن سان گڏجي کاڌو کائيندا هيا
· رات جو گهٽ سمهندا هيا ۽ گهڻو ڪري سڄي رات جاڳندا هيا
· هر مهيني جي پهرين ۽ آخري خميس ۽ وچين اربع تي روزا رکندا هيا
· رات جي اونداهي ۾ فقيرن ۽ محتاجن کي صدقو ۽ خيرات ڏيندا هيا
· پاڻ هر ٽئين ڏينهن قرآن شريف جو ختم ڪندا هيا ۽ فرمائيندا هيا ته اگر چاهيان ته ٽن ڏينهن کان گهٽ وقت ۾ به قرآن ختم ڪري سگهان ٿو ليڪن آئون جڏهن به ڪنهن آيت کان گذرندو آهيان ته ان ۾ غور ۽ فڪر ڪندو آهيان ۽ سوچيندو آهيان ته هي آيت ڪنهن جي متعلق نازل ٿي آهي ۽ ڪنهن وقت نازل ٿي هئي ان ڪري ٽن ڏينهن ۾ هڪ قرآن ختم ڪندو آهيان
· سڀني واجب نمازن ۾ پهرين رڪعت ۾ سوره الحمد ۽ ان کان پوءِ سوره قدر ۽ ٻئ رڪعت ۾ سوره الحمد ۽ ان کان پوءِ سوره توحيد پڙهندا هيا مگر جمعه جي ڏينهن جي صبح ، ظهر ، عصر ، جي پهرين رڪعت ۾ سوره الحمد ۽ ان کان پوءِ سوره جمعه ۽ ٻئ رڪعت ۾سوالحمد ۽ کان پوءِ سوره منافقون پڙهندا هيا
سندن دور جا حڪمران
1 _ ولادت جي ڏينهن ۾ منصور دوانيقي جي حڪومت هئي
2_ 158 ھ کان مهدي عباسي جودور شروع ٿيو
3 _ 159 ھ ۾ هادي تخت تي ويٺو
4 _ 170ھ ۾ هارون جي حڪومت جي شروعات ٿي
5 _ 194 ھ ۾ امين حڪومت جي تخت کي سنڀالڻ لڳو
6_ 198 _ ھ کان مامو ن جي حڪو مت شروع ٿي ( ان ظالم 230 ھ ۾ امام عليه السلام کي زهر سان شهيد ڪرايو )
امين ۽ مامون هارون رشيد جاٻه فرزند هئا . امين عرب عورت مان ۽ مامون هڪ عجمي ڪنيز جو فرزند هو .
امين تمام گهڻو عيش پرست ، بد ڪردار ۽ آواره هو جڏهن ته مامون، هوشيار چالاڪ ،سياستدان ۽ علم دوست شخص هو ، ليڪن عجمي عورت جو فرزند هجڻ ڪري عرب ان کي ولي عهد مڃڻ لاءِ تيار نه هئا .۽ ٻئي طرف هارون امين کي پنهنجو جانشين ٺاهڻ نه پيو چاهي ، ڇاڪاڻ ته ان کي جانشين ٺاهڻ جي صورت ۾ بادشاهي جي تباهي ۽ بربادي جو خطرو هيس . ان جي ڪري قبيلائي دٻاء ۾ اچي حڪومت کي ٻن حصن ۾ تقسيم ڪري ڇڏيائين . شام، حجاز ، ۽ يمن وارا عربي علائقا امين کي ڏئي ڇڏيائين جڏهن ته ايران ، خراسان ۽ ترڪستان جا علائقا مامون جي حوالي ڪيائين ، ان ڪم سان هڪ مصيبت مان ته ڇوٽڪارو ملي ويس پر ٻي مصيبت اها اچي ڪڙڪي جو ٻنهي پٽن پنهنجون پنهنجون حڪومتون وڃي سنڀاليون ليڪن پئ حڪومت جي تخت کان محروم ٿئ ويو . پئ جي زندگي ۾ شروع ٿيندڙ اهو جهيڙو ان جي مرڻ سان ئي زور وٺي ويو ۽ ٻنهي ڀائرن کي ان فڪر اچي ورتو ته پوري عالم اسلام تي بس سندس ئي قبضو هجي ، ان جي ڪري هڪ طرف کان مامون کي عربن جي حمايت ۽ ( امين کي ) عجمين جي حمايت جو زور شروع ٿيو ، نيٺ ٻنهي ٽولن ۾ جنگ شروع ٿي وئي ۽ نتيجو اهو نڪتو جو عجمي فوج کي سوڀ ملي ۽ عرب شهزادي ( امين ) کي موت جو پيالو پيڻو پيو ، ۽ هڪ دفعو اها حقيقت واضح ٿي وئي ته غير اسلامي نظام ۾ نه برادري کي ڪا اهميت آهي ۽ نه وري همدردي قاعدي ۽ قانون کي ڪومقام حاصل آهي
امام علي رضا عليه السلام 30 کان 35 سال پنهنجي والد سان گڏ گذاريا تن ڏينهن ۾ پاڻ حالات جو مڪمل طور جائزو وٺندا رهيا ، انهن ڏينهن ۾ قيد جي سختين سان گڏ سرڪاري دٻاء به لڳاتار جاري رهيو پاڻ مصيبتون برداشت ڪرڻ سان گڏ وگڏ پنهنجي پياري بابا جي طريقه ڪار کي به ڏسندا رهيا ته اسلامي نظام کي رواج ڏيڻ ۾ ڪهڙو طريقو اختيار ڪري رهيا آهن ۽ ڪهڙِ ريت خدائي حڪمتن کان ڪم ورتو پيو وڃي ، حڪومت جي طريقه ڪار کان غافل ٿيڻ ، هدايت جي شان جي خلاف آهي ۽ حڪومت سان سنئون سڌو ٽڪر کائڻ بغير ڪنهن نتيجي جي موت کي سڏڻ جي برابر آهي ان حالت ۾ خاموشي اختيار ڪرڻ ڄڻ ته حڪومت جي پٺ ڀرائي ڪرڻ هئي
امام رضا عليه السلام چاهين پيا ته پنهنجي والد بزرگوار جي ڪردار کي جاري رکيو وڃي تاڪه ڪنهن به ماڻهو کي اهو وهم ۽ گمان نه ٿئي ته پئ جي مصيبتن ۽ سختين کي ڏسي پنهنجي زندگي جي طريقه ڪار کي ئي تبديل ڪري ڇڏيو اٿن ۽ حڪومت سان ٺاه ڪري ڇڏيو اٿن ، 183 ھ لڳ ڀڳ 17 سال ان انداز ۾ ئي زندگي گذاريائون جنهن انداز ۾ امام موسى ڪاظم عليه السلام جن گذاري اهو الڳ مسئلو آهي ته امام رضا ع جو دور ڪجھ سڪون سان گذريو ۽ کين انهن مصيبتن سان منهن نه ڏيڻو پيو ۽ اهو آل محمد جي تاريخ جو عجيب انداز آهي جو هر امام کي پاڻ کان پهرين واري امام جي مقابلي ۾ هڪ ٻئي کان بلڪل مختلف حالات پيش ايندا رهيا آهن . ان جووڏي ۾ وڏو سبب اهو هو ته حڪومت هڪ حيلي کي آزمائڻ کان بعد جڏهن ناڪام ٿي ويندي هئي ته ان کي تبديل ڪري ڇڏيندي هئي تنهن جي ڪري بعد واري امام کي بلڪل نئين حالات سان مقابلو ڪرڻو پوندو هو .جهڙيِ ريت معاويه بن ابوسفيان مولاي ڪائنات سان صفين جي ميدان تي نهايت ئي خوني قسم جي جنگ ڪئي جڏهن ته مولا جي شهادت کانپوءِ وري امام حسن عليه السلام سان صلح ڪرڻ تي راضي ٿي ويو ، جڏهن ته يزيد امام حسين عليه السلام سان جنگ ڪرڻ تي آماده ٿيو امام زين العابدين پنهنجي زندگي خاموشي ، گوشه نشيني ۽ عبادت ۾ گذاري ۽ امام محمد باقر عليه السلام ۽ امام جعفر صادق عليه السلام جن کي ميدان ۾ کلم کلا ڪم ڪرڻ جو موقعو مليو امام موسى ڪاظم عليه السلام جي جڪڙيل جسم سان قيد خاني ۾ شهادت ٿي جڏهن ته امام علي رضا عليه السلام کي ولي عهدي جو عهدو سنڀالڻو پيو ٻئي طرف ڏسجي ته سندن فرزند امام محمد تقي عليه السلام کي ڪوئي عهدو نه مليو ۽ کين دار الحڪومت کان مديني وڃڻو پيو امام محمد تقي عليه السلام کي ( سازش تحت ) خليفي جو نياڻو ڪيو ويو ۽ امام علي نقي عليه السلام کي وري قيد خانن ۾ رکيو ويو تاريخ جو اهو هر دور ۾ تبديل ٿيندڙ سلسلو ان ڳالھ جي واضح نشاني آهي ته حڪمرانن کي لڳاتار پنهنجي شڪست جو احساس هو جنهن جي نتيجي ۾ وقت جو حڪمران پنهنجو پاڻ يا ان جو وارث پنهنجي سياست کي تبديل ڪرڻ تي مجبور ٿي ويندو هو ائمه عليه السلام الهام ۽ خدا جي خاص عنايت سان ظلم ۽ ستم جي تمام طور طريقن ۽ مڪر ۽ فريب جي سڀني حيلن جو آساني سان مقابلو ڪري سگهندا هئا
امام جو مديني کان مرو ( خراسان ) وڃڻ ۽ مامون جو کين ولايت عهدي جوعهدو سونپڻ
جڏهن مامون خلافت جي تخت تي ويٺو ته عراق جي گورنري حسن بن سهل جي حوالي ڪيائين ۽ پاڻ مرو شهر ۾ رهڻ لڳو ان موقعي تي مامون پنهنجي حڪومت کي مضبوط ڪرڻ لاءِ پنهنجي خاندان جي حضرت علي بن ابي طالب جي خاندان سان رشتيداري ظاهر ڪيائين ان جي ڪري سن 200 هجري ۾ مديني جي گورنر کي خط لکيائين ته علي بن موسى رضا عليه السلام کي بصري ۽ اهواز جي رستي کان خراسان پهچائي جڏهن امام عليه السلام مرو شهر پهتا ته مامون سندن وڏو احترام ڪيو ۽ عام و خاص ۽ پنهنجي دوستن ۽ ساٿين کي چوڻ لڳو : مون عباس ۽ علي جي اولاد ۾ تمام گهڻو غور ۽ فڪرڪيو آهي ۽ ڪنهن کي به علي عليه السلام کان وڌيڪ فضيلت وارو ۽ خلافت جو حقدار نه پاتو اٿم ، ۽ پوءِ امام عليه السلام ڏانهن متوجه ٿي چوڻ لڳو مون اهو ارادو ڪيو آهي ته پاڻ کي خلافت تان هٽائي ، اهو عهدو توهان جي حوالي ڪيان ، امام عليه السلام فرمائڻ لڳا : ته اگر خداوند عالم هي عهدو توکي ڏنو آهي ته توکي اهو حق حاصل ڪونهي جو ڪنهن ٻئي کي ڏين ۽ اگر اها خلافت تنهجو حق ناهي ته پوءِ پرائو حق ٻئي کي ڏيڻ جي به توکي اجازت نه آهي ، مامون چوڻ لڳو ليڪن توهان کي قبول ڪرڻو پوندو ته پاڻ فرمائڻ لڳا آئون پنهنجي رضا ۽ خوشي سان ته ڪڏهن به ان کي قبول نه ڪندس اهي ڳالهيون ٻن مهينن تائين هلنديون رهيون ، مامون جيترو زور ڏئي رهيو هو امام عليه السلام ڇا ڪاڻ ته ان جي مقصد کي سمجھي رهيا هئا ، انڪار ڪندا رهيا
آخر ڪار مامون اهي جسارت ڀريا جملا چيا ته خدا جو قسم اگر منهنجي وليعهدي کي قبول نه ڪندين ته توکي قتل ڪرائي ڇڏيندس امام عليه السلام فرمائڻ لڳا ته خدا ان ۾ راضي نه آهي ته آءُ پنهنجي پاڻ کي هلاڪت ۾ وجھان اگر مجبور ٿو ڪرين ته قبول ٿو ڪريان لهذا امام نهايت ئي مجبوري جي حالت ۾ ولي عهدي قبول ڪيائون جڏهن ته پاڻ ڏاڍا غمگين هيا
وليعهدي جي متعلق امام جون شرطون .
امام عليه السلام مامون سان اهڙيون شرطون رکيون جن مان اهو لڳي رهيو هو ته کين ان عهدي کي قبول ڪرڻ لاءِ مجبور ڪيو ويو آهي جيڪي شرطون هن ريت آهن
1. ڪوبه دستور نه ڏيندس
2. ڪنهن کي ڪنهن عهدي تانه هٽائيندس
3. تنهنجي حڪومت ۾ رائج قانون کي ختم نه ڪندس
4. ڪافتوى نه ڏيندس
5.ڪوفيصلونه ڪندس
6. حڪومتي ڪمن ڪارن ۾ مشورو ڏيڻ کان پري رهندس
امام جي بيعت
مامون امام رضا عليه السلام کي وليعهد چونڊڻ کان پوءِ سندن بيعت جي خيال سان هڪ وڏي گڏجاڻي ڪرائي جنهن ۾ سندس وزير ، فوج جا ڪمانڊر حڪومت جا وڏا وڏا عهديدار ۽ عام ماڻهو شريڪ هئا جن مان سڀني کان پهرين عباس بن مامون ان کان پوءِ عباسين ۽ پوءِ علوين امام جي بيعت ڪئي ، ليڪن بيعت جو طريقو انوکو هو جنهن جو عباسي بادشاهن کي واء ساء به نه هو امام عليه السلام پنهنجو هٿ مبارڪ بلند ڪيو جڏهن ته سندن هٿ جي پٺ سندن چهري مبارڪ ڏانهن هئي ۽ تري وارو پاسو ماڻهن جي طرف ، مامون اهو ڏسي حيران رهجي ويو ۽ امام عليه السلام کي چوڻ لڳو پنهنجو هٿ بيعت لاءِ کولي رکو امام عليه السلام جواب ۾ فرمايو ته رسول الله ان طريقي سان بيعت وٺندا هئا.
لکندڙ ارشاد حسين اسدي
كرامات امام صادق (ع )
ضمانت بهشت
ابوبصير مى گويد: من همسايه اى داشتم كه از اطرافيان شاه (خليفه عباسى ) بود. پولى به دستش آمد، چندين غلام خريد و هميشه افرادى را جمع مى كرد و بساط باده گسارى مى گسترد و باعث اذيت من مى شد.
چند بار به خودش گله كردم ، ولى خوددارى نكرد و چون سماجت كردم ، گفت : فلانى ، من مردى هستم گرفتار و تو فرد سالمى هستى . اگر مرا خدمت امامت معرفى كنى اميدوارم كه خداوند مرا به وسيله تو از اين گرفتارى نجات دهد.
ابوبصير مى گويد: اين سخن در دل من اثر كرد، وقتى كه خدمت امام صادق عليه السلام رسيدم ، جريان آن مرد را نقل كردم ،
فرمود: وقتى كه به كوفه برگشتى او نزد تو خواهد آمد، به او بگو: جعفر بن محمّد گفت : اگر تو اين كارها را ترك كنى من در پيشگاه خدا براى تو بهشت را ضمانت مى كنم .
ابوبصير مى گويد: وقتى كه به كوفه برگشتم ، آن مرد با جمعى نزد من آمدند، او را نگاه داشتم تا منزلم خلوت شد.
گفتم : فلانى ! من ماجراى تو را خدمت امام صادق عليه السلام عرض كردم ، فرمود: سلام مرا به او برسان و بگو: كارهايش را ترك كند، من هم نزد خدا بهشت را براى او ضمانت مى كنم .
آن مرد با شنيدن پيام امام گريست ، سپس گفت : شما را به خدا آيا جعفر بن محمّد چنين سخنى گفت ؟
ابوبصير مى گويد: من قسم خوردم كه آنچه به تو گفتم سخن آن حضرت بود.
گفت : كافى است و از منزل بيرون رفت ،
پس از چند روزى به دنبال من فرستاد و مرا طلبيد؛ او را پشت در منزلش برهنه يافتم . گفت : ابوبصير! هيچ چيز در منزلم نمانده است . همه را انفاق كردم ، من مانده ام با اين وضعى كه مى بينى ! پس از آن من نزد بعضى از دوستانم رفتم و مقدارى پوشاك براى او جمع كردم ، چند روزى نگذشته بود كه دنبال من فرستاد (و پيام داد) من مريضم بيا! من نزد او رفت و آمد مى كردم و به معالجه اش مى پرداختم تا اين كه اجلش فرا رسيد.
در حال جان دادن نزد او نشسته بودم تا اين كه از هوش رفت ، بعد كه به هوش آمد، گفت : اى ابوبصير! امام تو به قولش وفا كرد، سپس از دنيا رفت .
من به مكه رفتم و خدمت امام صادق عليه السلام رسيدم ، اجازه ورود خواستم ، وقتى كه وارد شدم ، هنوز يك پاى من در صحن منزل و پاى ديگر در ايوان منزل بود كه از داخل خانه فرمود: ابوبصير! ما به عهدمان براى همسايه ات وفا كرديم
خانه اي در بهشت
هشام بن حكم روايت كرده است كه مردى از اهل جبل خدمت امام صادق عليه السلام شرفياب شد و ده هزار درهم عرضه داشت ،
عرض كرد: با اين پول منزلى براى من خريدارى كنيد كه پس از مراجعت با خانواده در آنجا فرود آيم .
سپس راهى مكه شد، وقتى اعمال حج را به جا آورد و مراجعت كرد امام صادق عليه السلام او را در منزل خود فرود آورد و فرمود:
من براى تو در فردوس اعلى منزلى خريدم كه اولين حدش به (خانه ) رسول خدا صلى اللّه عليه و اله و حد دومش به (خانه ) على عليه السلام و حد سوم به (خانه ) حسن بن على عليه السلام و حد چهارمش به (خانه ) امام حسين عليه السلام است و سند آن را با همين حدود نوشته ام ،
چون آن مرد سخنان امام عليه السلام را شنيد عرض كرد: من راضى ام .
پس امام صادق عليه السلام آن پولها را بين اولاد امام حسن و امام حسين عليهم السلام تقسيم كرد و آن مرد برگشت ، همين كه به منزلش رسيد، به مرض موت مبتلا شد و چون هنگام وفاتش فرا رسيد تمام اعضاى خانواده اش را جمع كرد و آنها را سوگند داد تا آن سند را به همراه جنازه اش ميان قبر بگذارند.
آنها به وصيت او عمل كردند فرداى آن روز كه كنار قبر وى رفتند ديدند سند روى قبر افتاده است و پشت سند نوشته شده است : ولى خدا جعفر بن محمّد عليه السلام به وعده خود وفا كرد
تو طئه قتل امام صادق (عيه السلام)
محمّد پسر ربيع حاجب وزير دربار منصور گفت منصور روزى در كاخ سبز كه قبل از كشته شدن محمّد و ابراهيم آن را كاخ حمراء ميناميدند نشست، او در اين محل روز معينى مىنشست كه آن روز را روز كشتار نام داده بودند، از پى حضرت صادق فرستاده بود تا از مدينه ايشان را بياورند تمام روز را در آن كاخ بسر برد تا شب شد و مدتى نيز از شب گذشت در اين موقع پدرم ربيع را خواست، گفت ميدانى كه من چقدر به تو علاقه دارم وقتى پيش آمدى ميكند هنوز زن و فرزندم اطلاع ندارند به وسيله تو چارهجوئى ميكنم، گفتم اين لطف خدا و شما است نسبت به من و اينكه من نهايت خيرخواهى را نسبت به شما دارم گفت صحيح است، هم اكنون برو پيش جعفر بن محمّد پسر فاطمه زهرا ع در هر حالى كه بود بدون اينكه بگذارى وضع خود را تغيير دهد او را بياور، با خود گفتم إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ واقعا چه پيش آمد بدى، اگر من آن جناب را بياورم با اين خشم كه دارد او را خواهد كشت و آخرتم بر باد ميرود اگر بهانهاى بياورم و اين مأموريت را انجام ندهم من و اولادم را خواهد كشت و اموالم را تصرف مىكند اكنون بين دنيا و آخرت قرار گرفتهام، ولى دلم به دنيا متمايل شد، محمّد گفت پدرم ربيع مرا خواست كه از همه فرزندانش سختگيرتر و بىرحمتر بودم، گفت برو پيش جعفر بن محمّد درب نزن از ديوار بالا برو كه لباس خود را تغيير ندهد ناگهان بر او وارد شو بهمان حالى كه هست آنجناب را بياور، من وقتى رفتم كه چيزى از شب باقى نمانده بود نردبان گذاشتم و از ديوار وارد خانه آنجناب شدم وقتى وارد اطاقش شدم مشغول نماز بود و پيراهنى بر تن داشت و حولهاى بر كمر بسته بود، نمازش را كه سلام داد عرض كردم بفرمائيد امير المؤمنين شما را ميخواهد، گفت بگذار لباسهايم را بپوشم، گفتم به من اجازه ندادهاند، فرمود اجازه بده بروم غسل كنم و خود را تميز نمايم، گفتم غير ممكن است وقت خود را نگيريد من نميگذارم اين وضع را كوچكترين تغييرى بدهيد، همان طور سر و پاى برهنه با همان پيراهن و قطيفهاى كه داشت ايشان را آوردم، امام در آن زمان بيش از هفتاد سال داشت مقدارى كه راه رفتند از راه رفتن باز ماند و سخت خسته شد، دلم به حال آنجناب سوخت عرض كردم سوار شو، سوار قاطر يكى از همراهان من شد بالاخره پيش ربيع رفتم شنيدم منصور به پدرم ميگفت دير كرد و پيوسته او را به عجله وارد مينمود، همين كه چشم پدرم ربيع به جعفر بن محمّد افتاد با آن حال گريهاش گرفت، ربيع مردى شيعه مذهب بود، امام صادق فرمود ربيع ميدانم تو به خانواده ما علاقه دارى بگذار دو ركعت نماز بخوانم و دعا كنم، عرض كرد بفرمائيد، امام دو ركعت نماز مختصر خواند پس از نماز دعائى كرد كه نفهميدم چه بود ولى دعائى طولانى بود، منصور پيوسته در اين مدت ربيع را سرزنش ميكرد و به عجله وادار مينمود، همين كه دعاى طولانى امام تمام شد ربيع بازوى آنجناب را گرفته پيش منصور برد، داخل ايوان كه رسيد ايستاد و لبهايش حركت كرد به دعائى كه من نشنيدم، او را وارد كرد مقابل منصور ايستاد، منصور گفت جعفر تو دست از حسد و ستمگرى خود و آشوب بر بنى عباس بر نميدارى خداوند پيوسته ترا گرفتار شدت حسد و رنج ميكند ولى به آروزى خود نخواهى رسيد، امام فرمود به خدا سوگند از آنچه تو ميگوئى من بىخبرم و چنين كارى نكردهام، در زمان حكومت بنى اميه كه ميدانى آنها از همه مردم با ما و خانواده شما دشمنتر بودند و هيچ حقى در حكومت و جانشينى پيغمبر نداشتند، به خدا قسم من در زمان آنها آشوب طلبى نميكردم و از طرف من گزندى به ايشان نرسيد با ستمى كه به من روا ميداشتند، چگونه چنين كارى را حالا ميكنم با اينكه تو پسر عموى من و نزديكترين خويشاوند من هستى و از همه بيشتر به من لطف و مرحمت دارى، منصور ساعتى سر به زير انداخت روى نمدى نشسته بود در طرف چپش بالشى قرار داشت زير نمد شمشيرى دو سر پنهان كرده بود كه هر وقت در آن كاخ مىنشست هميشه همراهش بود، روى به جعفر بن محمّد نموده گفت اشتباه ميكنى و خلاف ميگوئى پشتى را كنار زده از پشت آن كيفى كه محتوى نامههائى بود خدمت امام انداخت، گفت اين نامههاى تو است كه براى خراسانيان نوشته و آنها را دعوت به بيعت با خويشتن كردهاى تا بيعت مرا بشكنند، امام فرمود به خدا قسم يا امير المؤمنين چنين كارى را نكردهام و اين كار را صحيح نميدانم و راه و روش من چنين نيست من از كسانى هستم كه اطاعت ترا در هر حال لازم ميدانم با اينكه آنقدر پير شدهام كه ديگر توان چنين كارى را ندارم مرا جزو يك گروه از سپاهيان خود بفرست با همان لشكر باشم تا مرگ گريبانم را بگيرد ديگر چيزى از عمرم باقى نمانده، گفت نه هرگز چنين كارى را نميكنم سر به زير انداخت و دست به دسته شمشير گرفته مقدار يك وجب آن را خارج كرد، با خود گفتم كشت اين مرد را إِنَّا لِلَّهِ باز شمشير را به جاى اول برگردانيد، باز گفت جعفر حيا نميكنى از پيرى و نسبتى كه با پيامبر دارى از دروغ گفتن و اختلاف بين مسلمانان، ميخواهى خون ريزى شود و آشوب به پا كنى؟ امام فرمود نه به خدا يا امير المؤمنين آنچه ميگوئى من انجام ندادهام اينها نامههاى من نيست و خط و مهر من بر روى آن نيست، منصور به اندازه نيم متر شمشير را خارج نمود، گفتم از بين برد اين آقا را و با خود تصميم گرفتم كه اگر درباره آن جناب به من دستورى داد اطاعت نكنم، زيرا چنين خيال ميكردم كه خواهد گفت اين شمشير را بگير و جعفر را بكش، و تصميم داشتم اگر چنين دستورى داد خود او را بكشم اگرچه باعث كشتن شدن خودم و فرزندانم شود از كردار قبل خود پيش خدا توبه ميكردم، مرتب او حضرت صادق را سرزنش ميكرد و امام عذر خواهى مينمود تا بالاخره شمشير را كشيد فقط مختصرى از آن باقيماند، با خود گفتم ديگر او را خواهد كشت، باز شمشير را در غلاف نمود و ساعتى سر به زير انداخت آنگاه سر برداشته گفت خيال ميكنم تو راست ميگوئى، سپس منصور گفت ربيع جامهدان را بياور، جامهدان كه در محل مخصوصى بود آوردم، گفت دست در آن كن و محاسن ايشان را عطرآگين نما جامهدان پر از عطر بود دست خود را داخل آن نمودم و محاسن امام كه سفيد بود عطرآگين نمودم به طورى كه سياه شد، سپس به من گفت ايشان را سوار بر يكى از بهترين مركبهاى سوارى خودم كن و ده هزار درهم به او بده و تا منزلش با احترام از او مشايعت كن، وقتى به منزل رسيد مخيرش كن اگر خواست با احترام پيش ما بماند و در صورتى كه مايل نبود بر گردد به مدينه جدش رسول خدا، ما از پيش منصور خارج شديم من خيلى خوشحال بودم كه امام صادق ع از دست او سالم بيرون آمد و از تصميم منصور تعجب نمودم كه بالاخره به كجا منتهى شد، وقتى با امام وسط خانه رسيديم گفتم آقا من در شگفتم در باره آن تصميمى كه او در باره شما گرفته بود و چگونه خدا ترا از دست او نجات بخشيد، شنيدم پس از دو ركعت نماز دعاى طويلى خوانديد ولى نفهميدم چه بود و در موقع وارد شدن در صحن حياط باز لبهايتان به دعائى تكان خورد نفهميدم چه بود، فرمود دعاى اولى دعائى است كه براى ناراحتى و گرفتارى خوانده مىشود، تا كنون آن دعا را براى كسى قبل از امروز نخوانده بودم، آن دعا را به جاى دعاهاى زيادى كه پس از نماز ميخواندم خواندم زيرا من دعاهائى كه ميخواندم بعد از نماز مايل نيستم ترك شود ولى دعائى كه لبهاى خود را حركت دادم همان دعايى بود كه پيامبر اكرم در جنگ احزاب خواند، بعد دعا را برايم ذكر كرد، بعد فرمود اگر از امير المؤمنين نميترسيدم اين پول را بتو ميبخشيدم ولى تو قبلا زمينى كه در مدينه داشتم به مبلغ ده هزار دينار خريدى به تو نفروختم اكنون همان زمين را به تو بخشيدم، عرض كردم آقا من چشمم به همان دعاى اول و دوم است اگر به من ارزانى فرمائى كمال لطف را نمودهاى احتياج به زمين ندارم، فرمود ما خانوادهاى هستيم كه بخشش خود را پس نميگيريم زمين را به تو بخشيدم نسخه دعا را هم خواهم داد با هم برويم به منزل، وقتى به خانه رفتيم سند زمين و نسخه دعاى اول و دوم را به من لطف نمود عرض كردم آقا خيلى منصور عجله ميكرد در حالى كه شما مشغول آن دعاى طويل بوديد بعد از دو ركعت نماز مثل اينكه از منصور باكى نداشتيد، فرمود همينطور است من دعائى را بعد از نماز صبح پيوسته ميخواندم آن دو ركعت هم نماز صبح بود كه مختصر خواندم و آن دعا را بعد از نماز صبح خواندم، عرض كردم از منصور نترسيدى با تصميمى كه گرفته بود، فرمود ترس از خدا مقدم است بر ترس از منصور، خداوند در دل من خيلى بزرگتر است از منصور، ربيع گفت به واسطه اين تغيير حالتى كه منصور نسبت به حضرت صادق داد و آن خشم و غضبى كه داشت در يك ساعت تبديل به احترام گرديد كه خيال نميكردم نسبت به كسى انجام دهد تصميم گرفتم علّت آن را بدانم، همين كه منصور را تنها يافتم و مسرورش ديدم گفتم يا امير المؤمنين چيز عجيبى از شما مشاهده كردم گفت چه چيز ؟ گفتم چنان بر جعفر خشم گرفتى كه بر هيچ كس از قبيل عبد اللَّه بن حسن و ديگران خشم نگرفته بودى خيال داشتى با شمشير او را بكشى اول به اندازه يك وجب شمشير را بيرون آوردى بعد باز او را سرزنش كردى به اندازه نيم متر شمشير را خارج نمودى بعد از سرزنش ديگرى تمام شمشير را جز مقدار كمى از آن را خارج كردى ديگر شكى در كشتن او نداشتم، بعد تمام آن ناراحتى برطرف گرديد و خشنود شدى به طورى كه دستور دادى با غاليه مخصوص خودت كه حتى پسرت مهدى و ولى عهدت و عموهايت را اجازه نميدادى از آن غاليه استفاده كنند صورت و محاسنش را عطر آگين و سياه نمايم و جايزه به او دادى و سوار بر مركب مخصوص خود نمودى و مرا امر به مشايعت و احترامش كردى، گفت ربيع نبايد اين مطلب را آشكار نمود بهتر است پوشيده باشد ميل ندارم فرزندان فاطمه متوجه شوند و بر ما فخر فروشند و ما را ناچيز انگارند همين گرفتارى كه داريم ما را بس است ولى از تو چيزى را پنهان نميكنم، ببين هر كس در خانه هست او را خارج كن، ربيع گفت هر كس در خانه بود بيرون كردم، بعد گفت برگرد كسى را باقى نگذارى اين كارها را كردم وقتى آمدم گفت اكنون ديگر كسى جز من و تو نيست اگر آنچه به تو ميگويم از كسى بشنوم تو و فرزندانت را به قتل ميرسانم و اموالت را خواهم گرفت، گفتم يا امير المؤمنين به خدا پناه ميبرم، گفت ربيع خيلى مايل بودم كه جعفر بن محمّد را بكشم و تصميم داشتم كه سخن او را نشنوم و عذر و پوزش او را نپذيرم، وضع او براى من با اينكه از كسانى نبود كه با شمشير قيام كند از عبد اللَّه بن حسن مهمتر بود من در زمان بنى اميه او و پدرانش را شناخته بودم كه اهل آشوب نيستند همين كه در مرتبه اول تصميم كشتنش او را گرفتم پيامبر اكرم را ديدم بين من و او فاصله شد دستهاى خود را گشاده و تا آرنجش را بالا زده بسيار ناراحت و خشمگين است نسبت به من، در مرتبه دوم كه شمشير را بيشتر كشيدم ديدم پيامبر خيلى به من نزديك شد و تصميم داشت اگر من گزندى برسانم كار مرا بسازد باز جرات كردم و با خود گفتم اين كار جنگيرها است، در مرتبه سوم كه شمشير را خارج كردم پيامبر اكرم به من نزديك شد پنجههاى خود را گشوده بود و دامن به كمر زده چشمانش قرمز شده بود و كمال خشم از صورتش آشكار بود نزديك بود مرا در پنجههاى خود بفشارد به خدا ترسيدم اگر او را بيازارم پيامبر مرا كيفر كند، ديدى كه ديگر با او چه معامله كردم، مقام اين فرزندان فاطمه زهرا ع را هر كس منكر شود نادان است و از دين بهرهاى نبرده، مبادا اين جريان را كسى از تو بشنود، محمّد بن ربيع گفت پدرم اين جريان را پس از مرگ منصور برايم نقل كرد، من نيز پس از مرگ مهدى و موسى و هارون و كشته شدن محمّد امين نقل كردم .
شهادت امام علیه السلام
اينكه امام در چه ماهى به شهادت ، روايات
مختلف است . برخى بيست و پنج شوال و برخى نيمه رجب را روايت كرده اند؛ ولى
مورخان شيعه و سنى اتفاق دارند كه سال شهادت امام، سنه 148 هجرت بوده است،
و روايت بيست و پنج شوال نيز مشهور است
نويسندگان و تاريخدانان شيعه
متفقاً اعتقاد دارند كه والى مدينه از سوى منصور عباسى ، امام صادق (ع) را
بوسيله زهر مسموم و شهيد كرده است . و «كفعمى» در «مصباح» روايت كرده كه
امام با انگورى زهرآگين مسموم و شهيد شده است .
در اين ميان برخى محققان
اهل سنت نيز شهادت امام را بوسيله زهر، روايت كرده اند كه از جمله مؤلفان
«اسعاف الراغبين» ، «نورالابصار» ،«تذكره الخواص» و «الصواعق المحرقه» را
مى توان نام برد.
امام كاظم (ع) پدرش را پس از شهادت در ميان دو تكه
پارچه سفيد كه لباس احرام او بود به اضافه پيراهن و دستارى كه يادگار جدش
حضرت على بن الحسين (ع) بود و نيز در ميان بردى كه آن را به چهل دينار
خريده بود، پيچيد و به خاك سپرده.
امام موسى كاظم (ع) ضمناً دستور داد،
چراغ اطاقى را كه پدرش در آن مى زيست همچنان روشن نگاه دارند و اين چراغ تا
امام موسى كاظم (ع) در مدينه بود، همه شب روشن بود تا اينكه او به عراق
احضار شد. پيش از اين نيز امام صادق (ع) چراغ اطاق پدرش امام باقر را روشن
نگاه داشته بود.
ابوهريره عجلى كه از شعراى اهل بيت و از علاقمندان آنان
بوده در رثاى امام آن هنگام كه بدن مطهرش را روى تخت روان به سوى بقيع مى
برده اند ، چنين سروده است :
«به آنان كه رفتند امام را روى دوشهايشان
حمل كنند، گفتم : آيا مى دانيد كه چه شخصيتى را به گورستان مى بريد؟: كوه
ثبير را كه چه مرتفع و بلند است ! اينك مردمانى را مى بينم كه هر يك مشتى
خاك روى بدن مقدسش مى ريزند . چقدر شايسته است كه بر سر خويش بريزند. اى
صادق و راستگو و اى فرزند راستان و صادقان! به پدران پاك و پاكيزهات سوگند
راستين مى خورم و خداوند تعالى و پروردگار خاوران نيز بوجود شما سوگند ياد
كرده و فرموده است : دوازده ستاره درخشانى كه در علم الهى هميشه پيشرو و
پيشگام بوده اند.»
بدين ترتيب امام صادق (ع) در قبرستان بقيع در كنار
نياى مادريش حسن مجتبى و جد پدريش حضرت سجاد و پدرش باقرالعلوم (درود خدا
به روان همه شان) به خاك سپرده شد و او آخرين امامى بود كه در بقيع دفن
گرديد و پس از او تمام فرزندان او جز امام رضا (ع) كه در خراسان آرميده ،
در سرزمين عراق به خاك سپرده شدهاند .
التماس دعا
